คำขวัญจังหวัดพังงา  "แร่หมื่นล้าน  บ้านกลางน้ำ  ถ้ำงามตา  ภูผาแปลก  แมกไม้จำปูน  บริบูรณ์ด้วยทรัพยากร"

ความหมาย
- แร่หมื่นล้าน:หมายถึงแร่ดีบุก ซึ่งเป็นแหล่งรายได้หลักของจังหวัดพังงาในอดีต
- บ้านกลางน้ำ : คือหมู่บ้านเกาะปันหยีที่ตั้งอยู่กลางทะเลบริเวณอ่าวพังงา
- ถ้ำงามตา : ด้วยจังหวัดพังงาเป็นจังหวดที่มีภูมิประเทศเป็นขุนเขา ถ้ำงามตาจึงหมายถึงถ้ำต่างๆ ในจังหวัดที่มีความสวยงาม
- ภูผาแปลก : คือภูเขาที่มีรูปร่างแปลก เช่น เขาพิงกัน/เขาตาปู/เขารุปช้าง
- แมกไม้จำปูน : คือดอกจำปูนซึ่งเป็นดอกไม้ประจำจังหวัด
- บริบูรณ์ด้วยทรัพยากร : คือความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรในจังหวัด

ประวัติเมืองพังงา

        จังหวัดพังงาเดิมเชื่อวันว่าชื่อ "เมืองภูงา"  ตามชื่อเขางาหรือเขาพังงาหรือกราภูงา หรือ พังกา (ภาษามลายู  แปลว่า ป่าน้ำภูงา)  ตั้งอยู่ในตัวจังหวัดพังงาปัจจุบัน  ในสมัยก่อนเมืองภูงาขึ้นอยู่กับเมืองนครศรีธรรมราช   ในสมัยรัชกาลที่ 2  ชื่อของเมืองภูงาได้ปรากฎอยู่ในทำเนียบข้าราชการเมืองนครศรีธรรมราช  เป็นเมืองขึ้นฝ่ายกรมพระสุรัสวดีฝ่ายซ้าย  เมืองภูงานี้อาจจะตั้งชื่อให้คล้องจองกับเมืองภูเก็ต  และเหตุที่เมืองภูงากลายเป็นเมืองพังงานั้น  สันนิษฐานกันว่าน่าจะเนื่องมาจากเมืองภูงาเป็นเมืองที่มีแร่อุดมสมบูรร์  มีชาวต่างชาติมาติดต่อซื้อขายแร่ดีบุกกันมาก  และช่าวต่างชาติเหล่านี้คงออกเสียงเมืองภูงาเป็นเมืองพังงา   เพราะแต่เดิมช่าวต่างชาติเขียนชื่อเมืองภูงาว่า  Phunga  หรือ  Punga  อ่านว่าภูงา  หรือพังงา  หรือ พังกา  ก็ได้

สมัยก่อนประวัติศาสตร์

      จังหวัด พังงา  เป็นจังหวัดที่มีประวัติศาสตร์ความเป็นมาอันยาวนานอีกจังหวัดหนึ่งในประเทศ ไทย  โดยเฉพาะปรากฎหลักฐานจากการขุดค้นของนักโบราณคดี  พบว่าเครื่องมือและภาพเขียนสีแบบต่างๆ  ตามถ้ำในละแวกอ่าวพังงา  ซึ่งอยู่ในเขตอำเภอเมืองและอำเภอทับปุด  และยังพบเครื่องมือขวานหินขัดอาวุูที่ทำด้วยกระดูกสัตว์  อีกทั้งค้นพบภาชนะที่ทำจากดินเผาที่อำเภอตะกั่วป่า  ทำให้เชื่อว่าบริเวณดังกล่าวเคยเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์โบราณเมื่อราว หลายพันปีมาแล้ว

สมัยประวัติศาสตร์

        ได้มีการขุดค้นพบเทวรูปพระวิษณุหรือพระนาราย์  และชิ้นส่วนของเทวรูปชนเขาเวียง  ที่อำเภอกะปง  ทำให้เชื่อว่ามีบรรดานักเดินเรือ  พ่อค้า  พราหมณ์ และช่างฝีมือจากอินเดีย  อยู่ในเขตการปกครองของราชวงศ์ปัลลวะ  นับถือศษสนาฮินดูได้มาขึ้นบกที่ตะกั่วป่า  นอกจากนี้ในตำนานเมืองนครศรีรธรรมราชได้กล่าวถึงเมืองตะกั่วถลาง  เป็นชุมชนที่มีการขุดแร่ดีบุก  ชาวพื้นเมืองสมัยนั้นเรียกดีบุกว่า  "ตะกั่วดำ"   ดังนั้นเมืองตะกั่าวถลางน่าจะหมายถึงบริเวณอำเภอตะกั่วป่าและอำเภอตะกั่ว ทุ่ง  ในเขตจังหวัดพังงา  และอำเภอถลางในเขตจังหวัดภูเก็ต

สมัยกรุงศรีอยุธยา

        ในสมัยกรุงศรีอยุธยา  ตะกั่วป่ามีฐานเป็นเหัวเมืองทางใต้   ส่วนเมืองพังงาเป็นเมืองแขวง  ขึ้นอยู่กับเมืองตะกั่าวป่า  สมัยนั้นเมืองนครศรีธรรมราชเป็นหัวเมืองเอก  และมีหัวเมืองต่างๆ  ขึ้นกับเมืองนครศรีธรรมราชหลายเมือง  รวมถึงเมืองตะกั่วป่า   ตะกั่วทุ่ง  และเมืองถลางด้วย  ตะกั่วป่ามาปรากฎชื่ออีกครั้งเมือเกิดสงครามเก้าทัพช่วงปี พ.ศ.2328 

สมัยกรุงรัตนโกสินทร์-ปัจจุบัน

        ในช่วงปี พ.ศ.2352  ครั้นเมือพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก  รัชกาลที่ 1  เสด็จสวรรคต  และมีการเปลี่ยนแปลงเข้าสู่รัชกาลที่ 2 พม่าเข้ามาตีเมืองตะักั่วป่า  ตะกั่วทุ่ง  และเมืองถลางจนแตก  พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย  รัชกาลที่ 2 จึงรับสั่งให้รวบรวมผู้คนอพยพมาตั้งชุมชนใหม่เป็นเมืองพังงาที่ "กราภูงา"  ซึ่งตั้งอยู่ปากแม่น้ำพังงา  แขวงเมืองตะกั่วทุ่ง  และจัดการปกครองขึ้นเป็นเมือง  ต่อมาในสมัยพระาบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว  รัชกาลที่ 3  โปรดเกล้าฯ  ให้พระยาบริรักษ์ภูธร  (แสง ณ นคร)  เป็นเจ้าเมืองพังงาคนแรก  ยุบเมืองตะกั่วทุ่งมาขึ้นกับเมืองพังงา  และให้ขึ้นตรงต่อกรุงเทพมหานคร

        ตั้งแต่นั้นมาเมืองตะกั่วป่า  เมืองถลาง  และเมืองระนอง  ก็เริ่มรุ่งเรืองขึ้นด้วยการค้าแร่ดีบุก  จนถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเหล้าเจ้าอยู่ัหัว  รัชกาลที่ 7  เกิดภาวะเศรษฐกิจตกต่ำทั่วประเทศ  จึงยุบเมืองตะกั่วป่าขึ้นกับเมืองพังงา  แต่ยังดำรงควาเมป็นเมืองท่าและเมืองแห่งเหมืองแร่ดีบุกควบคุู่กับภูเก็ตและ ระนองเรื่อยมา   จนกระทั้งประมาณปี พ.ศ.2524  ราคาแร่ดีบุกในตลาดโลกลดต่ำลง  ภูเก็ตเริ่มเปลี่ยนเป็นเมืองท่องเที่ยว  ธุรกิจการท่องเที่ยวได้ขยายตัวไปยังจังหวัดใกล้เคียง  ทั้งตรัง  กระบี่  รวมไปถึงเมืองพังงาด้วย  ส่งผลให้การท่องเที่ยวและสภาพเศรษฐกิจของเมืองพังงาดีขึ้น  ปัจจุบันนักท่องเที่ยวได้เดินทางมาท่องเที่ยวที่จังหวัดพังงาโดยตรงและมี

ต้นไม้ประจำจังหวัด

พันธุ์ไม้พระราชทาน เพื่อปลูกเป็นมงคล จังหวัดพังงา

ชื่อวิทยาศาสตร์ CINNAMONUM PORRECTUM KOSTE

วงศ์ LAURACEAE

ชื่ออื่น จะไคหอม  จะไคต้น  จวงหอม  พลูต้นขาว

ลักษณะ ไม้ ต้นสูง 10- 30 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มทึบ กิ่งอ่อนเกลี้ยงและมักจะมีคราบขาว เปลือกสีเทาอมเขียว หรือสีน้ำตาลคล้ำ  แตกเป็นร่องตามยาวลำต้น  ใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้ามกัน  แผ่นใบรูปรีแกมรูปไข่ ยาว 7 – 20 เซนติเมตร ดอกสีขาวหรือเหลืองอ่อน ออกเป็นช่อเป็นกระจุกตามปลายกิ่ง ผลกลมเล็ก เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 0.7 เซนติเมตร  สีเขียว ขึ้นในป่าดงดิบบนเขา ทั่วประเทศ พบมากในภาคใต้ขยายพันธุ์โดยเมล็ด

ประโยชน์ เนื้อ ไม้มีกลิ่นหอมฉุน  ใช้ในการแกะสลักบางอย่าง  ทำเตียงนอน  ทำตู้  หีบใส่เสื้อผ้า กันมอด และแมลงอื่น ๆ และใช้เป็นยาสมุนไพรเปลือกเป็นยาบำรุงร่างกายอย่างดี โดยเฉพาะหญิงสาวรุ่น  ต้มกินแก้เสียดท้อง     ท้องขึ้น  ท้องเฟ้อ

หมายเหตุ : ท่านสามารถหาดูได้ที่วัดบางเหรียง   อ.ทับปุด    หรือที่หน้าสำนักงานที่ดินจังหวัดพังงา

ตำนานเขาช้าง

เนื้อเรื่อง
        เดิมมีพี่น้อง ๒ คน พี่ชื่อยมดึงเป็นชาย น้องชื่อยมโดย เป็นหญิง ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่ประจวบคีรีขันธ์ ต่อมานางยมโดยเสียชีวิตตายมเศร้าโศกมากจึงละทิ้งถิ่นเดิมไปตามยถากรรมจนมา ถึงปลายคลองแสง ในเขตอำเภอบ้านตาขุน จังหวัดสุราษฏร์ธานี และอาศัยอยู่กับตาโจงโดงในละแวกบ้านไกรสร ซึ่งมีอาชีพหาน้ำมันชันจากต้นยาง เนื่องจากตายมดึงเป็นคนขยันจนตาโจงโดงพอใจมาก ถึงกับยกนางทองตึงให้แก่ตายมดึงครั้นอยู่มาวันหนึ่งมีโขลงช้างป่าเข้ามา ทำลายไร่ข้าวและผักผลไม้ของตายมดึง ไล่ไปแล้วก็กลับมากินอีกเป็นหลายคราวจนนายยมดึงโกรธแค้น จะฆ่าช้างทั้งโขลงนั้นให้ได้ยังมีตางุ้ม เป็นชาวบ้านพุมเรียง อำเภอไชยามีอาชีพค้าขายเดินทางไปต่างเมืองอยู่เสมอ ตางุ้มมีช้างอยู่ ๒ เชือก เป็นช้างพังและช้างพลายเพื่อเป็นพาหนะในการบรรทุกสินค้า คราวนั้นตางุ้มเดินทางจากไชยาไปค้าขายถึงเขาพนมและจะต่อไปยังตะกั่วป่า ขณะตางุ้มพักช้างอยู่นั้น โขลงช้างที่ตายมดึงไล่วิ่งผ่านมา ช้างพลายของตางุ้มเห็นช้างพังงามเข้าก็กระชากปลอกขาดออกวิ่งติดตามนางช้าง พังป่านั้นไป ได้อาละวาดต่อสู้กับช้างพลายป่าจนฝูงช้างแตกกระจัดกระจายหนีไปคนละทิศละทาง จนเป็นเหตุให้ตายมดึงสำคัญผิดติดตามล่าช้างของตางุ้มเชือกหนึ่งด้วย ตายมดึง สะกดรอยล่าช้างกับหมาตัวหนึ่ง ตามมาจนถึงคลองสก ซึ่งน้ำเชี่ยวมาก ช้างพังเชือกหนึ่งกำลังท้องแก่ตกใจวิ่งหนี จนพลาดตกลงไปในคลองนั้น แรงกระแทกทำให้ตกลูกออกมา ลูกช้างตัวนั้นกลายเป็นหินอยู่กลางคลองสก จึงเรียกว่า “หินลูกช้าง” มาจนบัดนั้นตายมดึงยังคงติดตามรอยช้างต่อไป โดยลากหอกตามไป เรื่อย ๆ ทางที่ลากหอกไปนั้น ทำให้ดินและหินแยกเป็นทางน้ำอยู่ในเขตอำเภอพนม จังหวัดสุราษฎร์ธานี เรียกหมู่บ้านแถบนั้นว่า “บางลากหอก” หรือบางตาม จนมาถึงทุกวันนี้
ตายม ดึงตามช้างไปจนถึงช่องเขาในป่าลึก ในตำบลคลองสก ณ ที่ นั้นมีม้าตัวหนึ่งเหลียวมาดูตายมดึง เขาช่องนั้น จึงได้ชื่อว่า “ช่องม้าเหลียว” ครั้นไล่ต่อไปจนเกือบจะทันตายมดึงได้เอาดินปืนใส่กระบอกปืนจ้องยิง แต่กระสุนพลาดไปจึงเรียกสถานที่ที่กระสุนตก ซึ่งอยู่ใกล้ ๆ บ้านบางหมานว่า “ช่องลูกปลาย” และด้วยความโกรธที่ยิงช้างไม่ถูกตายมดึง จึงโยนปืนทิ้ง ปืนไปตกบนภูเขาตรงหน้าวัดสองพี่น้อง ตำบลคลองสก จึงเรียนภูเขานั้นว่า “เขาโยน”
ตายมดึงเหนื่อยมาก จึงปล่อยให้หมาที่ตามมาด้วยไล่ช้างไปก่อน หมาไล่ไปพบแลน (เหี้ย) แลนวิ่งหนีลงรู ซึ่งอยู่บนเขาตรงหน้าถ้ำวราราม แต่แลนถูกหมาตะครุบได้ตรงส่วนหาง หางแลนจึงหลุดคารูนั้นอยู่ จึงเรียกสถานที่นั้นว่า “แลนคารู” ครั้นแลนหลุดไปได้หมาได้แต่แหงนดู จึงเรียกที่บริเวณนั้นว่า “ย่านหมาแหงน” ฝ่ายตายมดึงได้ใช้พร้าขว้างแลนพลาดไปถูกภูเขา พร้าหัก จึงเรียกสถานที่นั้นว่า “เขาพร้าหัก” ครั้นไล่ต่อไปอีกเกิดฝนตกหนักจำเป็นต้องเอาดินปืนทิ้งไว้ในถ้ำ จึงเรียกถ้ำนั้นว่า”ถ้ำดินปืน”ช้างพลายของตางุ้มถูกตายมดึงตามล่าไม่ลดละ ต้องเตลิดหนีไปจนถึงแดนเมืองตะกั่วป่า ไปหยุดนอน
        ณ ป่าแห่งหนึ่งในเขตอำเภอท้ายเหมือง จังหวัดพังงา จึงได้ชื่อว่า “บ้านช้างนอน” พอตายมดึงตามมาเกือบทันช้างก็หนีต่อไปจนผ่านช่องเขาซึ่งอยู่ระหว่างอำเภอ ท้ายเหมืองกับอำเภอตะกั่วทุ่ง ตายมดึงเห็นแผ่นหินใหญ่วางอยู่จึงยืนลับหอกกับแผ่นหินนั้น ที่นั่นจึงได้ชื่อว่า “เขาหินลับ” สืบมาจนถึงทุกวันนี้   ตายมดึงตามล่าจนเข้าเขตเมืองพังงา ก็เป็นที่ป่ารกและฝนตกหนัก จึงปืนขึ้นไปบนภูเขาลูกหนึ่ง แล้วชะโงกดูช้างเชือกนั้น ปัจจุบันบริเวณนั้นจึงเรียกว่า “ทุ่งคาโง่ก” พอตายมดึงเห็นช้างก็รีบลงมาใช้หอกแทงช้างนั้นทันที หอกปักเข้าที่ขาข้างหนึ่ง ทำให้ขาช้างเป็นแผลใหญ่ และพิการเดินไม่ถนัด เรียกบริเวณที่ช้างถูกแทงขานั้นว่า “บ้านแผล” (อยู่ในเขตอำเภอเมืองพังงา) ช้างยังกระเสือกกระสนหนีต่อไปจนหมดแรงก็หมอบนอนอยู่กลางแดด ปัจจุบันเรียกบริเวณนั้นว่า “บ้านตากแดด” ตายมดึงได้ใช้หอกแทงตรงท้องของช้างเลือดไหลทะลักออกมาในที่สุดก็สามารถล้ม ช้างพลายของตางุ้มได้สำเร็จช้างนั้นกลายเป็นหินเรียกว่า “เขาช้าง” ตรงส่วนที่เป็นท้องของช้าง ซึ่งมีเลือดไหลทะลักออกมานั้น กลายเป็นน้ำตก และท้องช้างกลายเป็นถ้ำใหญ่เรียกว่า “ถ้ำพุงช้าง” และด้วยความแค้นของตายมดึงได้ผ่าท้องช้างล้วงเอาตับไตไส้พุงออกมาต้มแกงกิน เป็นอาหาร พอกินเสร็จก็ยกหม้อข้าวหม้อแกงเหวี่ยงลงในวังน้ำใกล้ ๆ นั้น ปัจจุบันเรียกบริเวณนั้นว่า “วังหม้อแกง” ซึ่งอยู่ใกล้ ๆ กับตลาดพังงา และต่อมาคำว่า “พิงงา” นี้เอง ได้กลายมาเป็น “พังงา”ฝ่ายตางุ้มเจ้าของช้างเที่ยวตามหาช้างของตนไม่พบ ตามมาจนถึงพังงา จึงรู้ว่าช้างของตนถูกฆ่าเสียแล้วก็เสียใจจนขาดใจตายตามช้างไป แล้วร่างของตางุ้มกลายเป็นภูเขาเรียกว่า “เขาตางุ้ม” นั่งเฝ้าอยู่ใกล้ ๆ ซากช้าง คือ “เขาช้าง” นั้นเองบางตำนานเล่าว่าช้างของตางุ้ม เป็นช้างพังและมีงาเล็ก ๆ เมื่อถูกงาออกจึงเรียกว่า “พังงา” และบาง

        ตำนาน เล่าว่าช้าวที่ถูกฆ่านั้นเป็นช้างของตายมดึงที่ขี่ไปแต่งงาน แล้วช้างหลุดไปทำลายพืชไร่ของเขา จึงถูกฆ่าตำนานที่เกี่ยวกับเขาช้างนี้ เนื่องจากมีมานานผู้เล่าจึงมักนำเอาสถานที่อื่น ๆ ในบริเวณนั้นมาเชื่อมโยงเสริมต่อ จึงพิสดารออกไปมากมาย ดังเช่น พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงอธิบายไว้ในจดหมายเหตุประพาสหัว เมืองปักษ์ใต้ ร.ศ.๑๒๘ ว่า “เขาช้างที่กล่าวมาแล้วนั้นมีเรื่องเล่ามาว่า ตายมดึงได้ผูกช้างไว้จะไปช่วยการแต่งงานลูกสาวตาม่องล่าย แต่ช้างได้ไปเหยียบข้าวในนาของตายมดึงเสียไปมาก แล้วก็หนี ตายมดึงไล่ช้างมาตั้งแต่ตะกั่วป่ามาทันเข้าที่นี่ แล้วฆ่าช้างนั้นตาย ตายมดึงถอนงาช้างไปพิงไว้ที่เขาลูกหนึ่ง จึงมีชื่อว่า “เขาพิงงา” อยู่เหนือเขาช้าง เล่ากันต่อไปว่าเมืองนี้เดิมเรียกว่า “เมืองพิงงา” มาภายหลังจึงเพี้ยนไปเป็น พังงาแทน ส่วนช้างที่ตายมดึงฆ่าตายนั้น ที่ผูกอยู่บนหลังช้างได้ตกลงมาคว่ำอยู่ทางท้ายช้าง แล้วกลายเป็นเขาอยู่ต่อท้ายเขาช้างบัดนี้”

คติ / แนวคิด
ทำให้ทราบประวัติความเป็นมาสถานที่สำคัญ ๆ ต่าง ๆ ในจังหวัดพังงา

​

จังหวัดพังงามีเนื้อที่ประมาณ 4,171 ตารางกิโลเมตร และมีพื้นที่ที่เป็นป่าชายเลนและป่าดงดิบคิดเป็นร้อยละ 57 ของพื้นที่ทั้งหมด โดยมีพื้นที่ติดต่อเรียงตามเข็มนาฬิกาดังนี้

• ทิศเหนือ ติดกับจังหวัดระนอง
• ทิศตะวันออก ติดกับจังหวัดสุราษฎร์ธานีและจังหวัดกระบี่
• ทิศใต้ ติดกับจังหวัดภูเก็ตและทะเลอันดามัน
• ทิศตะวันตก ติดกับมหาสมุทรอินเดีย

และมีเกาะต่าง ๆ อยู่ในทะเลอันดามันมากถึง 155 เกาะ นับเป็นจังหวัดที่มีจำนวนเกาะมากที่สุดในประเทศไทย